Mizo Lal huaisen Zakapa Chanchin | Hmeichhete humhimtu Zakapa | Zakapa

Khawhri YMA-inhe lehkhabu Thuhmahni ziaktura in ha:
sawm hi ka lawm hle mai. Hemi lehkhabua thupui ber Zakapa leh
heta chusng ve lo, Suakpuilala hi Mizo tan khawvel hnam changkang
tawh ho ken hmachhawn țantirh lai vel a an huaisen dan tha ka tih be
leh entâwn tlak ka tih ber te an ni.
Zakapa huaisen dan hemi bu in a tarlan hi thil lawmawm tak a
nia Zakapa hi a thlahtu Fanai lal Rorehlova hi thian siam thiam tak
mai a ni tih a lang hle bawk a, Selesth ah hian Lallula nen hian an
naupen deuh lai aţanga lo awm tawh, lo inkawmngeth takni tur a ni.
Lalbura kha lal huaisen tak a ni a, Vanhnusiliana fate leh Sukte
m indo lai khan vaawikhat chu an siiaimu an hmang zo ta mai a, an
tlan let ta a, Run lui an kan chu Sukte chuan lo kai ve lo turin lei hrui
chu sah chah aţul ta tlat mai a, a hote zingah tumahina an sah chah
ngam lh avangin amah ogeiin a zuk sat chat ani an tih chu, Chutiang
<hawpa huai pawh chu Diplomacy tello chuan engmah an loni let
mang lo. Saphovin 1890-ah Aizawl ah awmhmun an khuar ţan a,
kum hnih lai an awm tawh hnu khan Sesawng-a Labura awm chu
Aizawl-a khøwpui dinpui turin an sawm a, a lo duh ta hauh lo mai a,
Diplomacy tel lo chuan inkah alo ţul ta mai a. Chumi avang chuar
Chhim lama lal te pawh a kangkai ta zei a. Burma ram atangin Čhir
Hills Bawhsap te leh sipai te pawh an lo chhuk ta hlawm hial, Lungle
atangin Superintentdent of Police Murray, Sap pawh a hote nen an
lo chho ve a. Chutia Pu Murray Sap-in Khawhri a han thlen chuan
an lal Zakapa, Fansi lal chuen duat takin a lo thleng a, a nialo huang
tau deuh zel a, nula a ngen ta a, pek tura an lo ruat nula pakhat
mikhual chu a lo tlanbo ta daih mai a. A niS.P.Sap chualungni ta lo
va, a lo rui puam deuh bawk si chuan, "Nula min pek theih loh chuan i
nupui tal min pe rawh" a ti ta mai a. A ni Zakapa lah a thin a lo sa ve
zak mai bawka, a pe duh si lova, Sap pa thinrim chuan  Lal Zakapa 
chu hrem a tum a, a hrem tura a chho chu an lo chang a, sipai pahnih
chu an lo kah thluk sak a ni awm e. Tah chuan Sap pa chu a tlanchhia
a, an nin um a..
Sappui meuh chu lo ngam em hek lo, nakinah chuan Zakapa
chu an man ta a. Ka chhiar ka la hriat dewh vuai ah chuan, "Cal-
cutta rorelna sang ah chuan Zakapa chuan thiam a changta a, an
chhuah ch ta a, an lal tir lch ta a ni," ti a ziak ka chhiar ka la hre reng
a. A leh-alingin khatih laia kan bmelma ni tehreng pawh ni sela
Sappui rorelnd sang ah chuan indo laia anmahni lo dotute pawh tih
tak meuhvin an dikna leh an diklohna ngun takin an lo en a loni a.
' Indona ramah te chuan ken sipaite chuan mi m pawh lo pawngsua
ta sela engmah a pawi zo lo" tih mai awm a nih vei nen. Saprorelna
pawh chu ka ngaisâng sawt a ni. Hmelma naran silaia an lo kap
ringawt te aichuan Zakapa'n khatianga a lo ti ngam kha naupang
e ka laia ka han hriat aţang khan ka lo ngaisang êm êm tawh fo
rengani.
Hetah hian British ho pawh ka fak tel lo thei lo. Sawrkar
dang ni sela khatianga hnam tekte hoten kan zinga mi thah tumin
‣m hrep mai sela, nakin lawkah man ve leh thung ta ila engkhaw saw
nang lovin ken that nghal mai duh awm ngawtin ka hria. Zakape
henchin han sawi te leh kan ram buai lai han sawi te hian Chhingchhi
pawngsual ropui an tih hi ka hre chhuak thin. India sipai an lo thlen
hmasak ber tum chuan mipa puitling zawng zawng mualah thim hn
nian an chah khawm a, a thenin an nupui te leh nula te an va bei a, ar
duh tawk hunah pa ho chu an ţin tir chah ani awme. Chhingchhip
nu pakhat chuan, "Kei chu sipai in min bei ve lo, ti te an awm a, ka
awihreng reng lo" a ti ani. An lo chhuak tir K olasīb-ah leh Kawnpui
khua ah khan an che nasa hle bawkin an sawi.
Lal kan nei ta lova, kan lo da wih ta em em mai a, thurualpu
nei lo chuan tumah hi a lo huai theih hauh loh a lo ni tih te ka hmu
chhuak a ni. Zakapa kha chuan hmeichhe pawngsual tum ni nge
tura lo chho Sap-in sipai pahnih a rawn tirh te kha an lo kap hlum
hawih mai a ni. Mipui hmabruai ngam hotute hi Mizo te hiar
engtikahnge kan neih leh theih ang aw. Hotu neilo chuan Tuikuk leh
Chakma pawhin kan Missionary te pawh lo that mahsela, kan phur
ru sep sep ngam chauh a ni ta mai. Diplomacy thiam tak maia
hnamdang dawr tur Suakpuilala te ang leh huaisen taka lo dawr tur
Zakapa te ang hi kan hnam hian a mamawh tak meuh meuh ta a ni.


BUNG I-NA

KHAWHRI HMING PUT TAN DAN

Fanai Lal ten Khawhri hmun an rawn huat hons hian, Tu ma
la luab loh ru ruak zaupe ram tha tak ram dur khup mai hi a ni a,
Fanai Lal te hian ralkhat atanga an ban thlir vel hian lush a 15
chakrwmin ram ruak zaupui keh rai cuam tak mai chy khaw hmur
tan an awt ta ten don mai a_ Kum 1825 vel than Aithargvunga.
Rorehlova fapa up berin rwn lush tmin aawn en tlihlai
phawt a, kchaw rawnkai chu a rilruk ta deuh a . He tih lai hian
Aithangyunga fops upe ber Dokharna chuana Himar lan tlingyawe
atangin Keltan-ah arawn phei a. Ketans an awm hnu rei vak
lovah chuan Khawhri (KHA WHRL- KHAWHRUI ah chuan
thaw thar an rawn kai ta a, khaw thar an rawn kai hun hi kum
830 vel a nih a rinawm. K hawhri-ah hian kum tam tak an awm
a, Vailen hnw-a, Zakapa lh Marlisna (C.S. Muray)a te an inkhin
nu-a, Zakapa'n thiam a chan a, Leng-a, a insawn thleng khar
Aithangvunga thlabte khan ro an rel a ni.
Favi Lal Dokduma'n khawtri a rwn kai dawn tinn Klawti
ranchu hrư hmun tih mai tur hian hrưi chi hrang hranga tam êmn em
maia. A ram hi s (hs in a dur khup mai a, hrui chi hrang hrang
a,
Hnipus, Thihe, Chis, Hnivawn, Zawmga lehlran, Kaiha, Hniion
ich Kawihrui keh herui dang a tar êm êm mas
Khawtharkains tura, Hrui a tar em avang hia Dokhama
Khawthar kaina hmun hmingah chuan KHA WHRUI vuah a ni t
nghe nghe a Hiruat hi Pawilh tawngin 'Hrf thna a ni s, tichuan
Pawih ho chuan Khawhrui chu KHA WHRl tin an sawi thungt.
lawt. lch s tum chu éuthmin kch a bara cu inthuk ceongani a. lina
lo kal zel a. Khawra tis lar thin aiin Khawhri tia lam rik chan
hmun a lush thuk zelin a lo darh zau uk deuh zawk avanga
a
KHA ₩HRI th hming pu hlen ta a lo ni.
ana' Laf Amela Zahate Ahua toh aud Chendhin
KHAWHRI KHUA LUAH TAN ANTH ATANGA A LAL
BAN THLENG
Saile ho Thlang rawn tiak thlak rual hian Fanai ho pewh a
rawn tia thia ve a, Saslo ho-te nen Zawisei leh Selesih hmuna an
awin hau chutn Fansi Lal Rerchiovs chu Zawisei atang chuan
Khawnglungah a insawn phei a, Khawmglung atarg chuar Bawie
aewmt ar. Heth lai his Lalude, Sailo Lal ce2otmun-
hmrah
P
Rocblov Fanti lal nen tinn Thearg a sen&."Tu
brash tumah Bewia inksh lovah" din 1 an intiam ta nghengheani.
Rccehlova bi Bawite atangin Lengkiang Beldu Kawnah mn in
sawn leh a, Chechlun-ah an kal pbel lth ta thuni a, Cherblun atang
hian Kh
trah an kot kunl kh 4, Ralviwegah Khtwiher a
wthle
kai le a, Ralvtwng atangin Dtwo-ah leh Zobew-ah an kai chho
eh s. Ralvswaga aa awmalai hiaa Roreblova fape upt be
&n
dibangvunsa apui Trwishlahi bovin kuish mn kal thin a, dubi chu
rewllLui hming a la pua nl. Ralwag apes bian Dite
em thler
ming
kai lah s, Pheileng atang bina tfipe dum ber
dang
Khu
soghrng cengin ahan bricho
Fat
arang aragata an insewn kuslin
an
in zar pharh aaM Mw Aie a ni. Rorehlova ertwh chu Hringveg
ungring ah a kai leb a, chutatang chuan Pilert-ah awm hmuna
taai.
bengbel
Khawtindaln hi Khuunghhumah bien In 300 khus-in Laloaa
chang s, mahse bel velah Stilo Lal bir an awm avangin
Khueglurn siengia Moskcheng-sh a kai phdi lch 4. hets uanghim
Hingywa-ah s kai lob s, Hingvawm a an awmn lai hian Salilkei
pewh a pianga, Hlingvawm atang hins C oerthan-ah an phei a,
herhhun atengla Thingsai-ah an kai phei lch a ni. Thinguala mn
ewi la bian Kualatwis fiupa Noctbuma nupui, Thlantlang Lal
hunta fru Drurtbilhi an baa ei t, he tih lai hian Saikuti chu a oul
ve twh in, Hs tam sk a phush trwhasi.
Thingsai atungin kun 18.50-vel khan Muallianpui ram rak
raupui mai kai bwrin Nochhuma hovin Zuangva benk a Iin 300 vel
aa kai s, Khewtinodala erswh cbu Thingaai atanain Lunalere-ah
E
Prwta' hean an 5h ah a kai thln thunga. in 300 vel lai aai awme
butstang chuas Khawri ram tlangdang sei tak msi leb hmun
thengdhawtak mai leh om tak mnai Thantlang' an tih ah an kai
chho lch a, chutah chuan hun engemawchen an awm hnu-th Pa-
awh hmun zawiah an in suan chho kh 4, betstang bian Thingsaish
an kai chho lch ta ani.
Thingaai atanga Nochhurma hovin Miallianped an kali phel hma
hin Alithangvung fpa Delhsratina. Kdhan sngh Khrtr
ah aa tawm kai phei s, Khawhri.ah hian tum reife an Awm .
Dolhama fapa Zakapa'n Khawhri-ah Laina rawn chang chho vel
n kum 1860 Iai vel bian Khawtri-ah a aharawn rawn Lal Lal tan tan ta ta a, a, betih la
hian anm pewth a zau fs a, chhak lumah Cherthhhn leh Lungkeawth
thiang lamah Tuichang ich Aldur ram a va ri & chhim
rmahanH4
lamah Tuipui aVASU
bawkani. Zakaça Lal lai hian in 400 vel an
nih hmel hle mai &, Fanai Lal huaisen ieh opui berte zing ami ani.
Vailen hnu khan Bewrsp Murlina (C.S.Mursy) cbu Žalpa
khun Khawhri a rawn kal tumin Zakapa bnenah mula mistpui tur a
rwn dil a, Zakapa hian a pe duh lovs. chumi hna chutn a nupui
mutoi san adii ich a. Zakana chimrim chuanstuar a.ngraglon.
a silai laiin Bavthsap Marlian chu kabhlum a tum ta a, a awmah
chuátuahin a silaia bau rip mai &. a upa paihatin a kah hmain a lo
sak hman avangin a kap hman ta lova, bawrhaap thinrim
benper
chuan Zakupa chhekin chu a thush a hal sak a, Zalapa thinin a ngai
hei leh ta lova, Martiana Ich s hote chhekin hal lo hew
lamchua
pasaltha honen an lo larnibuna, pahnih lu an tan sak a Maliana
sipeir
ich a hote chun Zakupa lch a hcte chu trun hi npum lovin ballengin
an tanchhe ta a ni. Bawrhsap leh a hote umdarh vek ngam ich
ta
Mi0o hmeichhe te hnam dang laka an zahawona humhim ngam,
lal awmnchhun ch husisen ani a . Mizo hmcichhe chungchangs ar
shbuaina hi honu-lian znwk beng a lo thien khum Cukcuta-ah, Vice
roy hea-ah bewrhoap Marliana (C'S. Muray) lth Zalpe Khawhri
ai chu an inkhing ta a, be an inthinna ah hian Zakapa'n thiama
thang nhs rghs a, bewahsap Marlian chu berwrhomp a nihna tngin
a ban phah ta nghe ngheani.
inichin &, Chinm a chan hag hian
Zakapa hi Marlians
Khawhri-a awmh reng chu fela a hriat loh avangin Khawhri
aang
bnlens-chiupt Padtat bulchs ha kai chos we
tani.
Hor hemurnah hen mtfactu Lalin ahen awm ieh a laum 1914.De
cember ni 28^-ah khan a Laina hiian Leng-ah chuan at
aai.
Zalapi'a Khawhriachhuahsankuhi 1892 andh bmel
Khrwtwri a chhuhsan hra &, Marliana'n a Chhek-in a halsak ni
hi 10 Februy, 1891 aiR Khawhri a ckhuahsan ha koum 2 vel
chu Khawbri hi lush lotvin TwmnaDi
Thingni Lakhe.
n Pucsin n hrioga, Lalctums'n
ianonewia, Tarpbo Lal lkh Dophunga lch Heibewna a bringa, Lal
ben chen a aanga ai
Chrwtindala, Thiagal a Khawhrimmn 'Pn-ewh hma' atng
n han kai chhot hnu khan, a ape Fadiais cbusa a pe Khewtindals
chang chho ve s, reifa a Lal hns hian,
thih hnu chunn Lalns
Brawne
Khswhinmrək ak hnh turin a fiopn Lalcktuma chutne Khawhr
ramn Pewibewic an tihs tang thengthaw auam tak mai ah cbuar an
auk cai bmasa & Pawlbawk an kai kum hi 1893 vel ansh bmnel,
Parwibewk ah bian kum $ vel an awm bnush Khawtri Lungsum
hrurab scbhukthl kh 4 beond heunh hian am engemawad an
awm bnush Kum 1925 vel khan Helzawl-ah an ka. chbo lch &
Hlebeewi- d hien reivak lo wa swn hrush Khewhri Langun hemunet
ah insewn dhia isth 4, hotsh tian tan thlengin Khus hi lush chhoh zel
aboniuani
Khawhri Lal, Laldhhumns chuan s fape Liasoewia chu
+
<hrwbri stangin Tapho-ah Khawthar ag deuth a awan a kal dtbot
inaindan 4, Lnoewkén Taphoa ban kunh strng tin tun thlenghs
Tepho chu luh chhoh zel n lo ni ve ta a ri. Laichihuma hien Zipe
teio bmspha ber oupelah a nel s, taurs 1949 August ah Laichhuma
Khrwhri-ah a thi 4, a nupui Zilepuii Sailo, henel fha churpcbuing
pawh Khawhri-ah bewk a thi a ni.
alcbums thih hnu hian a Fape naupeng zawt Rokhuma's
Chanwtri-th lsina a rewn haah chho ve ich t. kum 2 vel a wal hman a.
Laban khan a riwn nang ta a ni.
FANAI LAL:
Rerchlova'a Aitbhangnenga a bring h, Atihangvungs'e
Dokhama a hrings, Dokhama'n Zakaps a hring s, Zakapa'n
P
Thunchhuna S elulak ll a hring a Thanchhuma lal ini hian Laiben
kha awa nrgtani
FANAI LAL IN THLAHCHHAWN DAN:
Rorchlova'n Aithangvunga, Kunisawia kch Khawtindala a hringa.
Alitungrurgih Dettama shring
1.
Dokhami'n Zakape, Zaduna, Lisncheana kch Pazika s hring&.
Zakapa chu a naupang ber dawttu a ni.
Zadens'n Kaphicia a hing 4, Kaphiciśn Sangtatis, Sanguaish
Lallkin ahringa
Lianchema'n Kapchhunga Ich Suakkhuma a hring
Kapcthurgwn latenga shring&
Zakapein Thanchhimi t hring.
azikan Leng Lai Stihrura a hring a, Saihrura'n iaichhuang
shring
2. Kuslsawian Psheuna lch Nochhuma a hringa.
Pahnuna'n Dokaps ich Herphungs ch Sabuta a hring
Nochhuma'n Lianbaka n hring s, Limnbuka'n Lalsilova leh
alicharma n hring.
Khewtindala'n Puciaia a bring A. Patinin'n Lalchhuma Khawhri
lal kch Dophunga leb Hciberwra a bring
Lalchhuma'ta Lisnawa lch Rothums Khrwtri lal a hring &
Dophungi'n Thandula ChechJun Lal a hring a, HIcibawra'n
Thingsai la Lalbuna a hring a, Lalbea khan e nang ani

Comments

Popular posts from this blog

Pasaltha Chawngbawla Chanchin

Taitesena Chanchin

Pasaltha Khuangchera Chanchin